Jelisaveta Načić – prva arhitektica u Srbiji i graditeljka Beograda
Jelisaveta Načić rođena je 31. decembra 1878. godine u Beogradu kao trinaestoro dete imućnog i uglednog trgovca Mihaila S. Načića. Još od malih nogu Jelisaveta je pokazivala izraženu inteligenciju i kreativnost, dok je njena želja za znanjem i napredovanjem bila ogromna. Osnovnu i srednju školu je završila u Beogradu, gde su nakon završetka Gimnazije njeni roditelji smatrali da je vreme za udaju i kraj njenom obrazovanju, međutim Jelisaveta nije tako mislila. Upisala je Tehnički fakultet Velike škole u Beogradu, kao jedina žena u prvoj generaciji tek osnovanog arhitektonskog odseka. U roku i to sa visokim ocenama Jelisaveta je završila univerzitetske studije arhitekture u Beogradu 1900. godine, čime je postala prva arhitektica u Srbiji.
Nakon uspešno završenih studija arhitekture, Jelisaveta Načić se zaposlila u Ministarstvu građevina kao crtač – tehnički pripavnik. Međutim, dalji napredak joj onemogućen zbog nedostatka uverenja o završenom vojnom roku. Jelisaveta Načić postala je jedna od pionirki zaposlenih žena u javnom sektoru u Srbiji kada je dobila posao u Ministarstvu građevina. Njeno zapošljavanje označilo je značajan korak napred za žene u radnom svetu, posebno u to vreme. Ovaj događaj ukazuje na hrabrost i odlučnost Jelisavete da se suoči s društvenim normama i postavi temelje za prisustvo žena u javnim institucijama u Srbiji. Njen doprinos kao jedne od prvih žena zaposlenih u Ministarstvu građevina otvorio je vrata za buduće generacije žena koje su težile profesionalnom angažmanu u javnom sektoru. Kada je položila državni ispit 1902. godine počela je da radi kao gradski arhitekta u Inženjersko-arhitektonskom odskeku beogradske opštine. Na samom početku svog angažmana Jelisaveta je ostvarila veoma zapažen rezultat kada je osvojila treće mesto na konkursu za izradu idejnog rešenja za projekat crkve Karađorđevića na Oplencu. Svoj društveni i profesionalni angažman Jelisaveta je ostvarivala i kroz aktivnosti u Udruženju srpskih inženjera i arhitekata, čija je bila članica.
Jelisaveta Načić je započela svoj prvi projekat u beogradskoj opštini radom na uređenju Malog Kalemegdana, prema nacrtu poznatog arhitekte Dimitrija T. Leka. U okviru ovog projekta, ona je osmislila dekorativno barokno stepenište izrađeno od zelenog kamena. Ovo impozantno stepenište i danas krase tvrđavu s jedne strane, nasuprot zgrade francuske ambasade. Njen doprinos ovom projektu nije samo označio početak njenog rada u beogradskoj opštini, već je takođe predstavljao uvod u njen kreativni izraz, obeležen dekorativnim elementima i pažljivim pristupom arhitekturi. Projektovala je i mnogobrojne privatne kuće, te je sačuvano 5 takvih planova širom Beograda: u ulicama Brankovoj, Kraljice Natalije, Vojvode Milenka, Beogradskoj i na Kosančićevom vencu. Jedan od najznačajnijih projekata Jelisavete Načić jeste zgrada osnovne škole “Kralj Petar Prvi” na čijoj fasadi se nalaze portreti Vuka Karadžića i Dositeja Obradovića. Upravo u toj zgradi je 1923. godine odigrana prva košarkaška utakmica u Beogradu. Pored toga, Jelisaveta je projektovala crkvu Svetog Aleksandra Nevskog u Beogradu, crkvu Svetog Arhangela Mihajla u Štimlju, prvi blok radničkih stanova na Balkanu, te prvu bolnicu za obelele od tuberkoloze u Srbiji koja je srušena nakon Prvog svetskog rata. Takođe, Jelisaveta je projektovala i prvu kružnu peć i druga postrojenja za izradu opeke u Prokopu. Upravo zbog Prvog svetskog rata prekinuta je uspešna i plodna karijera Jelisavete Načić kada je 1916. godine internirana u logor Nežider u Mađarskoj. Pretpostavlja se da je povod za odvođenje u logor bio slavoluk na Terazijama koji je postavila u čast srpskih vojnika koji su se vraćali iz Balkanskih ratova, na kome je pisala rodoljubiva poruka “Nisu svi Srbi oslobođeni.” U logoru je upoznala svog supruga, intelektualca albanskog porekla, Luku Lukaja. Jelisaveta Načić je svoje najvažnije arhitektonske doprinose ostvarila u Beogradu, gradu koji je smatrala svojim stvaralačkim domom. Postoji tvrdnja da je tokom čitavog života osećala duboku tugu zbog odsustva iz svog rodnog grada i težila je da se vrati u njega. Od 2004. godine, ulica koja se nekada zvala Pavla Papa, na Gundulićevom vencu, nedaleko od zgrade sa radničkim stanovima – jednog od njenih remek-dela, dobila je ime Jelisavete Načić. Ova ulica postala je svojevrsno trajno sećanje i priznanje Jelisavetinom nasleđu, simbolizujući njen značajan doprinos arhitekturi Beograda.
Izvori:
https://www.gradnja.rs/jelisaveta-nacic-prva-zena-u-svetu-arhitekture-u-srbiji/
https://www.bastabalkana.com/2014/06/jelisaveta-nacic-%E2%80%90-prva-zena-arhitekta-medu-srbima/
https://cigla-design.rs/jelisaveta-nacic-prva-arhitektica-u-srbiji/
https://osetisrbiju.rs/jelisaveta-nacic/
